Asıl ismi İrşadi olan Ağlar Baba, divan sahibi mutasavvıf bir şairdir. Küçük yaştan itibaren dinî ve tasavvufî yoğunluğu olan bir aile içinde yetişmiş, bu atmosferin değerleri ile yoğrulmuş ve dünya görüşünü buna göre temellendirmiştir. Eserlerinin hemen tamamını manzum olarak vücuda getirmesi şairliğini ön plana çıkarmakta ve kişiliğinin belirgin bir özelliğini oluşturmaktadır. Ayrıca mutasavvıf yanı bütün şiirlerinin muhtevasına sinmiş ve şahsiyetinin ikinci belirgin özelliğini oluşturmuştur. Ağlar Baba, Divan başta olmak üzere, İnnaenzelnâ tefsiri ve Şamun Gazi Mesnevisi, Tasavvuf Mesnevisi ve Kısas-ı Enbiya (zeyl) adında dört manzum eserle dinî-tasavvufî Türk edebiyatının önemli bir temsilcisidir.
Ağlar Baba'nın divan edebiyatının önemini yitirmeye yüz tuttuğu devirde yetişmiş olması ortam ve şartların da tesiriyle onu, eskileri taklit eden bir şair konumuna koymuştur. Başta Yunus olmak üzere İbrahim Hakkı, Vehbi Hayyat, Sümmânî, Celâlî ve dedesi Büyük İrşâdî gibi sûfî şairlerden etkilenmiştir. Bütün şiirleri göz önüne alındığında Ağlar Baba’nın da bu sûfî geleneğin bir devamı olduğu söylenebilir. Onu bu sahada değerli kılan, şiirinde derin bir samimiyet ve kuvvetli bir didaktizmin görülmesidir. Şiirlerini, ilham sonucu yazmıştır. Kalbine doğanların pek çoğunu nazmetmiş ancak bunlardan bazılarını da saklamış, söylememiş olduğunu belirtir.
Ağlar baba, şiirlerinde, tasavvuf şairlerinin kullandığı nazım şekillerini; ölçüde de hece ve aruz ölçülerini birlikte kullanmıştır. dili, Eski Türkçeye yakındır. Bunun yanında, yöresel ağız özelliklerinin çok kullanıldığı görülür. Örneğin; salvi (selvi), gözlir (gözlüyor), bilürem (biliyorum) gibi. Eserlerin yazıldığı dönemde henüz imla birliği sağlanamadığına göre, bunun makul karşılanması gerekir ancak, şiirlerini matbu el yazısıyla ve harekeli olarak yazmış olması ve el yazısı karakterlerini kullanmamış olması da didaktizme yorumlanabilir. Çünkü Osmanlı Türkçesini yeni okumaya başlamış herkes onun şiirlerini gayet açık bir şekilde okuyabilmektedir. Şairin bu üslubu, şiirlerini daha çok okuyucu kitlesine ulaştırmada önem arz etmektedir. Şiirlerinde ikna edici bir üslupla tasavvufî düşünceleri ve duyguları mısralara dökmüştür. Dili, şiir yazdığı döneme göre ağır gözükmekle birlikte, kavramlar ve terminoloji dinî-tasavvufî içerikte olduğu için bu yolun yolcularına anlamakta bir külfet oluşturmamaktadır.
Şiirlerinin hemen tamamında sanattan ziyade, hâkim fikir din ve tasavvuftur. Allah aşkı, Peygamber aşkı, din uluları, tarikat, mürşitler, ibadet, şeytan, nefis, dünyanın faniliği en çok üzerinde durduğu konular olarak ön plana çıkmaktadır. Şiirlerinde dedesi ve mürşidi İrşâdî Baba’dan etkilendiği söylenebilir. O, ilâhî aşkın cezbesine kapılarak, tasavvufî derinlikler taşıyan şiirler söylemiştir. Ancak asıl etkilendiği, dînî-tasavvufî şiir geleneğinin kendisidir.
Ağlar Baba, şeriatı da tarikatı da insana hizmet olarak görmüştür. İyi insan, kötü insan ayrımı yapmamış ve sevgi haleleriyle insanları kötülüğün pençesinden, iyiliğin ulviyetine yükseltmek istemiştir. Onun şiirleri Kur’an ayetlerinin izah ve tefsiri mahiyetindedir. İnsan sevgisi, uyum, müsamaha en belirgin özellikleridir. Dini gerçekten iyi bilen, korkutmak yerine sevdiren bir anlayışa sahiptir.
İslam öncesi Türk şiir geleneği çerçevesinde millî vezin ve halk dilinin kullanılmasıyla inşa edilen âşık tarzı şiir, İslamlaşma sonrası tasavvuf düşüncesiyle birlikte felsefi bir alana taşınmıştır. Kuşkusuz bu tarzın en önemli temsilcisi Yunus Emre’dir. Ağlar Baba da bu “Yunus Tarzı” şiirin çağımızdaki temsilcisidir.
Kaynak: Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü
2022 Ağlar Baba İnna Enzelna Tefsiri (Archive), Necdet Tozlu
2020 Ağlar Baba Divanı (Archive), Necdet Tozlu
2017 Kısas-ı Enbiya İrşadi Baba, Nasrullah HACIMÜFTÜOĞLU, 2017 (PDF)
2016 Ağlar Baba, Mustafa Özdamar
2016 Can Nehrine Varınca: İrşadi, Fetani Battal
2016 Ebyat Ağlar Baba, Ziya Açıkgöz
2016 Tasavvuf Ağlar Baba, Ziya Açıkgöz
2013 Yusuf ile Zeliha, Necdet Tozlu, 2013 (PDF)
2013 Ağlar Baba ve Tasavvuf Anlayışı, İhsan Soysaldı
1995 Bayburtlu İrşâdî Baba ve Beyitleri, Hülvani Battal, (İSAM Kaynağı)
1988 Ağlar Babanın Tasavvufi Görüşleri, Ahmed Battal, 1988 (PDF)
1984 Ağlar Baba Hayatı ve Beyitleri, Fahri Yılmaztürk, 1984 (PDF)
1984 Ebyat-ı Ağlar Baba, Ahmed Battal, 1984.
1978 Seher Yıldızı Ağlar Baba, Hacı Seyfeddin Akdoğan, 1978
2020 İrşadi ve Ağlar Baba’nın Eserleri Bağlamında 19. ve 20. Yüzyıllarda Bayburt’ta Din Anlayışı, Bayburt Araştırmaları Tarih-Kültür-Dil-Edebiyat, Mehmet Sever. (PDF)
2020 Ağlar Baba Divanında Hikmet Geleneği, Necdet Tozlu. (PDF)
2020 Bayburtlu Ağlar İrşâdî Baba'nın Yûsuf ile Zeliha Mesnevisinin Bağlamlı Dizin ve İşlevsel Sözlüğü, Mehmet Keskin. (PDF)
2019 Ağlar Babanın Hayatı ve Tasavvufi Görüşleri, Mehmet Nayir Akburak. (PDF)
2018 İnza Enzelna Tefsiri, Numan Çakır. (PDF)
2016 Çağdaş Kısas-ı Enbiya Literatüründe Peygamber Tasavvuru: İrşadi Bayburdi’nin Kısas-ı Enbiyası Özelinde, Nevzat Aydın. (PDF)
2014 Bayburtlu Ağlar Baba’nın Kısasül Enbiyasında Peygamber Tasavvuru, 2014 Tarihi ve Kültürü ile 19. Yüzyıldan Günümüze Bayburt Uluslararası Sempozyumu, Nevzat Aydın. (PDF)
2001 Bayburtlu Halk Şairi İrşâdî, Bayburt: Bayburt’un Sesi Dergisi. 6: 21, Kemal A. Parıldar.
2000 Bayburtlu İrşâdî Baba. Yayınlanmamış Lisans Tezi, Tuncay Karakuş. Erzincan: Atatürk Üniversitesi Erzincan Eğitim Fakültesi.